Fot. Krzysztof Błażewicz

Elewacja to - obok dachu - najbardziej przyciągający uwagę a zarazem szczególnie narażony na destrukcyjny wpływ warunków atmosferycznych element każdego budynku. Z tego też względu niezbędne jest pieczołowite dbanie o jej stan i wygląd, zwłaszcza w przypadku obiektów zabytkowych. Wymagają one precyzyjnego doboru materiałów oraz dokładności w wykonywaniu prac renowacyjnych, prowadzonych z reguły pod nadzorem konserwatorskim.

Obiekty zabytkowe, które przetrwały do współczesnych czasów, pochodzą z różnych okresów historycznych i wykonane są z różnych materiałów budowlanych. Upływający czas, wydarzenia historyczne na przestrzeni wieków, zmienne warunki atmosferyczne, rosnące zanieczyszczenie powietrza nie pozostały bez wpływu na ich stan i wygląd. Destrukcja części zabytkowej substancji to też niejednokrotnie skutek nieprzemyślanej działalności właścicieli i zarządców tychże obiektów, którzy decydowali się na ich renowację nieodpowiednio dobranymi materiałami.

Dzisiaj coraz więcej zabytków odzyskuje dawną świetność. Przyciąga uwagę piękna kolorystyka i faktura elewacji, pieczołowitość w odtworzeniu detali. W dużej mierze jest to efekt zastosowania nowoczesnych produktów, które od kilkunastu lat dostępne są na rynku i dzięki którym możliwe jest przywrócenie pamiątkom przeszłości pierwotnego wyglądu. Wyroby te składem nawiązują do materiałów sprzed lat, są jednak od nich znacznie trwalsze i zdecydowanie bardziej odporne na agresywne środowisko, zapewniając restaurowanym obiektom oczekiwaną trwałość eksploatacyjną. Niejednokrotnie przy tym produkowane są na specjalne zamówienie inwestora, z przeznaczeniem na konkretny obiekt.

Farby i tynki, które znajdują zastosowanie przy renowacji obiektów zabytkowych, muszą spełniać określone wymagania, dotyczące m.in. wytrzymałości, przyczepności do podłoża, paroprzepuszczalności, składu (który winien być możliwie zbliżony do pierwotnych wypraw tynkarskich, ale zarazem trwały, odporny na środowisko), odporności na korozję czy cykliczne zamarzanie, promieniowanie UV. Ważne jest też, by faktura tynku nawiązywała do historycznej. Efekt ten uzyskuje się m.in. dodając do współczesnych produktów np. węgiel drzewny, trass, mikę czy inne kruszywa. Równie istotna jest kolorystyka - jej intensywność, odcień barwy. Musi być ona zgodna z historycznymi wytycznymi, a przy tym trwała, odporna na blaknięcie i osiadanie brudu.

Fot. Krzysztof Błażewicz

Specjalistyczne produkty, przeznaczone do odnawiania obiektów zabytkowych, pozwalają uzyskać efekt wizualny zbliżony do oryginału - np. kamienia z charakterystycznym dla niego użyłowaniem czy przecierek i cieni imitujących wyblakłe wskutek upływu czasu i działania wody tynki wapienne. Cechują się znakomitą przyczepnością do podłoża, w które wnikają tworząc jednolitą całość, odpornością na rozwój pleśni i glonów, wodoodpornością.

Firmy, które specjalizują się w produkcji materiałów znajdujących zastosowanie do odnawiania obiektów zabytkowych, oferują kompletne systemy, dzięki którym możliwe jest odtworzenie pierwotnej elewacji, a więc usunięcie istniejących zniszczeń, zabezpieczenie przed powstawaniem dalszych szkód i przywrócenie obiektowi świetności. Aby efekt ostateczny był zgodny z oczekiwaniami i trwały, niezbędne jest wykorzystanie przy odnawianiu budynku nie jednego produktu, ale kombinacji różnych - w zależności od zaistniałych w danym, konkretnym przypadku potrzeb. Nie wolno przy tym zapominać, że popełnione podczas remontu błędy mogą skutkować pojawieniem się nieodwracalnych zmian. Dlatego należy ściśle przestrzegać zaleceń konserwatorskich i stosować materiały renomowanych firm, a przy ich aplikacjach bezwzględnie stosując się do zaleceń producenta.

Stosowane na elewacje farby można podzielić na organiczne i nieorganiczne. Przy czym trzeba pamiętać, że nie każda z nich charakteryzuje sie uniwersalnością zastosowań - niektóre przeznaczone są na konkretne podłoża. Do grupy farb organicznych zalicza się produkty silikonowe i akrylowe, do nieorganicznych (mineralnych) - produkowane na bazie wapna i cementu, a także farby silikatowe. Farby organiczne cechuje duża szerokość zastosowań - można je aplikować na podłoża tak mineralne, jak organiczne. Natomiast zastosowanie farb nieorganicznych jest węższe - powinny być nakładane wyłącznie na podłoża mineralne, czyli np. kamienne, z cegły itp. Jednak ich walorem jest fakt dużej paroprzepuszczalności oraz odporność na mikroorganizmy.

Elewacje obiektów zabytkowych pokrywa się np. farbami wapiennymi, których skład nawiązuje do pierwotnych powłok (szczególnie wszędzie tam, gdzie mamy do czynienia z historyczną wartością tynku), a także farbami silikonowymi, które dobrze łączą się z już istniejącym podłożem.

Farby wapienne - podstawowym składnikiem jest sezonowane wapno gaszone, zawierają również dodatki poprawiające przyczepność i elastyczność; przy ich pomocy można zachować lub odtworzyć efekt osiągany w minionych wiekach za pomocą farb na bazie mleka wapiennego. Farby te posiadają zdolność wiązania się w całość z tynkiem podkładowym, jednocześnie zachowując oddychalność. Pokryte nimi mury "oddychają". Skutecznie uniemożliwiają rozwój bakterii i pleśni. Dostępne są w ograniczonej palecie barw, głównie pastelowych odcieni; są pozbawione domieszek żywic organicznych, cechuje je duża chłonność; są podatne na zabrudzenia. Trwałość farby wapiennej można zwiększyć, dodając wodorozcieńczalne spoiwa. Systemy do renowacji obiektów, na bazie wapna gaszonego, ma w swej ofercie wiele firm. Ich wyroby umożliwiają odtworzenie pierwotnego wyglądu obiektów, pozwalają na wykonanie elewacji błyszczącej, matowej, stylizowanej na wiekową itp. W skład systemów wchodzą również dekoracyjne tynki, które - tworząc na powierzchni warstwę określonej grubości - pozwalają ukryć nierówności powierzchni a zarazem uzyskać efekt starej powłoki. Ze względu na ograniczoną trwałość farb wapiennych wykonane z nich elewacje powinny zostać zabezpieczone przed destrukcyjnym wpływem wód opadowych, środowiska, zanieczyszczeń. Aby fasada dłużej wyglądała jak nowa, warto pokryć ją specjalnym bezbarwnym środkiem zabezpieczającym. Ochroni on powłokę przed zniszczeniem, nie zakłócając przy tym jej walorów, np. czyli paroprzepuszczalności.

Fot. Krzysztof Błażewicz

Farby silikatowe (krzemianowe) - produkowane są na bazie szkła wodnego i znajdują zastosowanie wyłącznie na podłożach mineralnych (np. cegła, beton); charakteryzują sie znakomitą przyczepnością do podłoża; wykonana z nich powłoka jest bardzo trwała, o mikroporowatej strukturze, odporna na warunki atmosferyczne, zniszczenie, zabrudzenia, agresywne środowisko; ich zaletą jest również wysoka paroprzepuszczalność, zdolności hydrofobowe, odporność na porastanie; oferowane są w niezbyt szerpokiej gamie kolorystycznej.

Farby cementowe – ich zastosowanie ograniczone jest wyłącznie do podłoży mineralnych; wytwarzane są na bazie cementu portlandzkiego z dodatkiem polimerów. Dostępne są w ograniczonej gamie kolorystycznej - podobnie jak farby wapienne tylko w pastelowych barwach. Charakteryzuje je dobra paroprzepuszczalność, jednocześnie jednak są stosunkowo nasiąkliwe i niezbyt odporne na zabrudzenia.

Farby silikonowe - mogą być aplikowane na podłoża kamienne, betonowe, ceglane, tradycyjne tynki. Produkowane są na bazie silikonu, a wykonane z nich powłoki charakteryzują się znakomitą elastycznością, paroprzepuszczalnością (mury "oddychają"), a także odpornością na warunki atmosferyczne i promieniowanie UV. Niewątpliwym walorem tych produktów jest ich zdolność do samoczyszczenia - tym samym znakomicie sprawdzają się na terenach o dużym stopniu zanieczyszczenia. Ponadto ich skład sprawia, że są odporne na porastanie mchem i glonami. Są wyrobami hydrofobowymi, co oznacza, że nie wchłaniają wody. Wykończone nimi elewacje zyskują żywe, nasycone i trwałe kolory - farby są bowiem dostępne w szerokiej palecie barw RAL. Niestety, wysoka jakość, znakomite parametry techniczne, użytkowe oraz uniwersalność zastosowań przekładają się również na dość wysoką cenę tychże produktów.

Farby akrylowe - przeznaczone do stosowania na podłożu mineralnym i organicznym (nie nadaje się do aplikowania na podłoża wapienne i silikatowe). Do ich wytwarzania używa się żywic akrylowych, w efekcie czego produkt finalny charakteryzuje się bardzo wysoką elastycznością, niską nasiąkliwością, odpornością na zabrudzenia (efekt samoczyszczenia) a także zdolnością do niwelowania mikropęknięć w tynku. W porównaniu z farbą silikonową czy wapienną odznaczają się niższą paroprzepuszczalnością, ale należy podkreślić, że właściwość ta uzależniona jest od rodzaju zastosowanych domieszek - dodanie specjalnych żywic sprawia, że farba zyskuje bardzo wysoką paroprzepuszczalność. Są to głównie farby wodorozcieńczalne, ale oferowane są też akrylowe farby rozpuszczalnikowe, w których woda zastąpiona jest rozpuszczalnikiem organicznym. Farby te dobrze i mocno wiążą się z podłożem, dlatego sprawdzają się przy pracach renowacyjnych starych elewacji. Dostępne są w szerokiej kolorystyce z palety RAL.

Na elewacjach obiektów zabytkowych stosowane też bywają farby specjalne - np. z nanocząsteczkami (powłoka pozostaje paroprzepuszczalna, a zarazem jest elastyczna, mniej narażona na pęknięcia i odporna na wnikanie brudu, słońce, deszcz, mróz itp.), z dodatkami niszczącymi zarodniki grzybów i przeciwdziałającymi pojawianiu się pleśni, o zwiększonej odporności na zabrudzenia. W przypadku podłoży mało stabilnych, niejednorodnych, spękanych sprawdzą się farby z dodatkiem włókien z tworzyw sztucznych, które - dzięki swej gęstości - mogą ukryć pęknięcia i wzmocnić podłoża. Specyficznym produktem są farby strukturalne, których użycie pozwala uzyskać dekoracyjną fakturę powłoki.